علت کاهش تعداد زنان در مجلس چیست؟ آیا زنان جامعه به کاندیداهای هم‌جنس خود کمتر رای داده‌اند؟ در این راستا برخی معتقدند زنانی که در ادوار گذشته به مجلس شورای اسلامی راه پیدا کرده‌اند، چندان در راستای تحقق مطالبات زنان حرکت نکرده‌اند و در واقع مطالبات زنان را نمایندگی نکرده‌اند
خبر کوتاه و در عین حال قابل تامل است؛ تاکنون بر اساس آمار منتشر شده از سوی وزارت کشور 225 منتخب مجلس نهم مشخص شده‌اند که از این تعداد فقط سه نفر آنان، زن هستند.

برای رقابت نهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی 5395 نفر در سراسر کشور ثبت‌نام کردند که از این تعداد، 4967 نفر مرد و 428 نفر زن بودند. از این تعداد زنان نیز حدود 120 نفر برای حوزه انتخابیه تهران ثبت‌نام کرده بودند که البته بعد از مدتی شش نفر از آنان انصراف دادند و در بین 547 کاندیدایی که در حوزه انتخابیه تهران صلاحیت‌شان مورد تایید قرارگرفت و در رقابت برای کسب کرسی‌های مجلس نهم حضور داشتند 90 نفر آن‌ها زن بودند.

براساس آمار منتشره از سوی ستاد انتخابات کشور، 3454 نفر در 207 حوزه انتخابیه در سراسر کشور رقابت کردند که از بین آنان تاکنون 225 نفر منتخب مجلس شورای اسلامی مشخص شده‌اند و تنها سه کاندیدای زن از حوزه‌های انتخابیه ساوه و زرندیه،‌ سراب و مهربان و اصفهان جواز آماری حضور در ساختمان بهارستان را کسب کرده‌اند. همچنین عشرت شایق از حوزه انتخابیه اسکو و آذرشهر و عفت شریعتی از حوزه انتخابیه مشهد و هشت زن دیگر نیز از حوزه انتخابیه تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر به دور دوم انتخابات راه پیدا کرده‌اند.

البته در دی‌ماه و زمانی که ثبت‌نام برای کاندیداتوری انتخابات مجلس نهم به پایان رسید، کارشناسان اعلام کردند که تعداد زنان ثبت‌نام‌کننده در این عرصه نسبت به مجلس هشتم 33 درصد کاهش پیدا کرده است.

در حالی که زنان ثبت‌نام‌کننده در انتخابات مجلس هشتم 590 نفر بودند، این تعداد در انتخابات مجلس نهم به 428 نفر رسید و پس از این بود که برخی کارشناسان، نسبت به کاهش حضور زنان در عرصه قانونگذاری هشدار دادند. در این راستا برخی معتقد بودند یکی از علل کاهش ثبت ‌نام زنان برای کاندیداتوری، قرار دادن شرط داشتن مدرک کارشناسی ارشد برای حضور در انتخابات بود اما از نگاه تعدادی دیگر از جامعه‌شناسان، این موضوع دلیل قانع‌کننده‌ای محسوب نمی‌شد؛ زیرا آن‌ها تاکید می‌کردند که میزان حضور زنان در عرصه‌های دانشگاهی و آموزشی از نظر کمیت بیشتر از مردان است.

اگر نگاهی گذرا به تعداد زنان حاضر در مجلس شورای اسلامی از اول انقلاب تاکنون داشته باشیم، می‌بینیم این حضور با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده است و متاسفانه در سال‌های اخیر شاهد سیر نزولی حضور زنان در مجلس شورای اسلامی بوده‌ایم؛ این در حالی است که حضور زنان در عرصه‌های مدیریتی و اجرایی در سال‌های اخیر افزایش یافته و برای اولین بار بعد از انقلاب در دولت نهم، شاهد حضور یک وزیر زن در کابینه با وجود برخی مخالفت بودیم، اما گویی حضور زنان در عرصه‌های تصمیم‌سازی، روند معکوسی را در پیش گرفته است.

به استناد اسناد موجود در مجالس اول، دوم و سوم شاهد حضور چهار زن بودیم، در مجلس چهارم این تعداد به 9 نفر افزایش یافت، در مجلس پنجم این تعداد به 14 نفر رسید؛ به نحوی که در حوزه انتخابیه تهران نیز یک زن بیشترین آرا را کسب کرد. در مجلس ششم و هفتم این تعداد به 13 نفر رسید ولی در مجلس هشتم به هشت نفر کاهش یافت.

در پی کاهش حضور زنان در این عرصه، زنان فعال در عرصه سیاسی کشور پیشنهاد دادند که مکانیزمی فراهم شود تا تعداد زنان در مجلس افزایش پیدا کند. در این راستا احزاب زنان اصولگرا به رهبری جامعه زینب(س) ساز و کاری را به مجلس هشتم در راستای افزایش تعداد نمایندگان زن ارائه دادند که بر اساس آن از شهرها و مراکز استانی با بیش از دو نماینده حتما یک نماینده زن به مجلس راه پیدا کند، در شهرهایی که تعداد نمایندگان آن‌ها به پنج نماینده یا بیشتر می‌رسد، حداقل دو نفر و در تهران نیز از 30 نماینده، حداقل 10 نفر را بانوان تشکیل دهند.

البته این سازوکار از سوی فراکسیون زنان مجلس چندان مورد استقبال قرار نگرفت و پس از آن، نمایندگان این سازوکار را مغایر با قانون اساسی دانستند و نتیجه‌ای از این تلاش‌ها حاصل نشد.

اما باز هم هنگام ارائه لیست‌ها از سوی جبهه‌های مختلف، زنانی که در این جبهه‌ها حضور داشتند، تاکید کردند که نهایت توان خود را برای افزایش تعداد نامزدهای زن در فهرست‌ها به کار خواهند گرفت؛ چنانکه زهره الهیان عضو جبهه متحد اصولگرایان تاکید کرد این جبهه در حوزه انتخابیه تهران شش زن را در لیست خود قرار خواهد داد و در شهرستان‌ها نیز تلاش خواهند کرد تعدادی از بانوان در فهرست این جبهه قرار بگیرند، البته این تلاش‌ها نیز به نتیجه منجر نشد و در فهرست این جبهه تنها نام پنج زن قرار گرفت و در دیگر لیست‌های جبهه‌های مشهور در حوزه انتخابیه تهران نیز تعداد زنان که بیشتر آن‌ها در فهرست‌ها مشترک بودند، به شرح زیر بود:

صدای ملت، دو نامزد زن

جبهه توحید و عدالت، هشت نامزد زن

جبهه متحد اصولگرایان، پنج زن

جبهه پایداری، چهارنامزد زن

جبهه بصیرت و بیداری اسلامی، پنج نامزد زن

جبهه ایستادگی، پنج نامزد زن

ائتلاف بزرگ اصولگرایان، سه نامزد زن

شورای هماهنگی نیروهای انقلاب اسلامی معروف به لیست وحدت، پنج نامزد زن

در این میان جبهه" توحید و عدالت" بیشترین تعداد نامزدهای زن را در لیست خود قرار داد، ولی همانطور که اشاره شد، با توجه به آمار منتشره در حوزه انتخابیه تهران تاکنون هیچ زنی در دور اول به مجلس شورای اسلامی راه پیدا نکرده است.

نهایتا ممکن است این پرسش در افکار عمومی وجود داشته باشد که علت کاهش تعداد زنان در مجلس چیست؟ آیا زنان جامعه به کاندیداهای هم‌جنس خود کمتر رای داده‌اند؟

در این راستا برخی معتقدند زنانی که در ادوار گذشته به مجلس شورای اسلامی راه پیدا کرده‌اند، چندان در راستای تحقق مطالبات زنان حرکت نکرده‌اند و در واقع مطالبات زنان را نمایندگی نکرده‌اند و اگر نگاهی گذرا نیز به عملکرد زنان فعال در مجلس، به‌ویژه مجلس هشتم بیندازیم، شایداین سخن را نزدیک به واقعیت ببینیم.

برخی از کارشناسان می‌گویند نمایندگان زن در مجلس هشتم در مورد بسیاری از مطالبات زنان بعضا سکوت کردند یا از خود اراده‌ای جدی برای تحقق مطالبات زنان نشان ندادند. اگر تلاش‌هایی هم داشتند، تلاش و نظر آنان در مجلس نادیده گرفته شد.

از جمله موارد مطرح جنجالی در مجلس هشتم در حوزه زنان، لایحه حمایت خانواده بود که از مجلس هفتم به مجلس هشتم رسید و نمایندگان زن حاضر در مجلس به اعتقاد برخی از کارشناسان در این امر بخصوص در مورد مواد 22، 23 و 25 و دفاع از حقوق زنان، کارنامه خوبی از خود به جای نگذاشتند؛ در حالی که همزمان رسانه‌ها و فعالان حقوق زنان در خارج از مجلس حتی احزاب زنان اصولگرا در کنار دیگر فعالان سیاسی و اجتماعی غیر همفکر خود در راستای مخالفت با برخی از این بندهای لایحه اجماع کردند.

برخی هم معتقدند ما شاهد تفاوت دغدغه‌های زنان نماینده با دغدغه‌های اکثریت زنان جامعه بوده‌ایم؛ در این زمینه به دفاع نمایندگان زن از بحث سهمیه‌بندی جنسیتی و بومی‌گزینی دانشجویان اشاره می‌کنند؛ این دو موضوع با مخالفت بسیاری از زنان در جامعه روبه‌رو بود.

عده‌ای از جامعه‌شناسان نیز علت عملکرد این‌چنینی زنان در مجلس را مستقل نبودن آنان و این‌که آنان در موضع‌گیری‌ها و تصمیمات خود مجبورند مناسبات حزبی و جناحی‌شان را نیز در نظر بگیرند؛ می‌دانند.

از دیگر سو با آن‌که در آستانه تشکیل مجلس نهم هستیم و نیمی از جامعه را زنان تشکیل می‌دهند، همچنان کمیسیون زنان در مجلس شورای اسلامی تشکیل نشده است.

از دیگر نکات قابل تامل در این عرصه می‌توان به موارد ذکر شده در تبلیغات کاندیداهای زن اشاره کرد؛ چنانکه تعداد بسیار کمی از آنان پیگیری مطالبات زنان را از مهم‌ترین اولویت‌های‌شان در مجلس آتی ذکر کرده بودند.

در نهایت شاید امروز این پرسش‌ها مطرح باشد که آیا زمان آن فرا نرسیده است که جامعه‌شناسان، آن‌چه را که نبود اعتماد زنان به کاندیداهای هجنس‌شان خوانده می‌شود را واکاوی کنند و پاسخی دقیق و منطقی برای چرایی این موضوع بیابند؟